Thật ra, đời người là "vô thường", "vô
ngã"; đời người là biết bao mưa nắng, sinh không mang đến, tử không mang
đi. Hết một đời người, nếu như không để lại chút công, đức, ngôn; để
lại chút gì có ý nghĩa, thì đúng là "đến tay không và đi tay không"!
Có thể ví Cuộc Đời với cái gì?
Có nên nhìn cuộc đời bi quan như thế?
Xin đưa ra một sự so sánh tương đối: "Đời người như trái bóng"!
Còn nhỏ thì học hành, phấn đấu lập
nghiệp, cho đến khi thành gia thất, làm cha mẹ, khi ấy, trong mắt các
con, cha mẹ giống như quả "bóng rổ". Bởi vì, bạn hãy xem, khi chơi bóng
rổ, có phải người chơi tranh nhau giành bóng, ai cũng nói đó là "my
ball" - quả bóng của tôi?
Nhưng khi tuổi tác cha mẹ ngày càng nhiều
thêm, con cái bắt đầu đùn đẩy trách nhiệm hiếu dưỡng cha mẹ, anh thứ
nói đây là trách nhiệm của anh cả, anh cả nói em út phải phụng dưỡng, em
út cho rằng nên phân chia trách nhiệm, thế là dưới sự sắp xếp của con
cái, cha mẹ đành ở với đứa này 1 tháng, ở với đứa kia 2 tháng, lúc này
cha mẹ đáng thương giống như quả bóng chuyền, bị các con chuyền đi
chuyền lại. Thậm chí, đến khi cha mẹ già yếu, họ bị coi như quả "bóng
đá", con cái bận công việc, bận kiếm tiền, thấy cha mẹ tuổi cao sức yếu,
chỉ hiềm nỗi không thể thuận chân đá đi mà thôi.
Thật ra, cha mẹ cũng có thể không phải là
"bóng chuyền", "bóng đá", chỉ cần bản thân họ có đạo đức, có học vấn,
có tiền tiết kiệm, lúc đó cha mẹ lại giống như "quả tạ", dù muốn ném đi
cũng không ném xa được, thậm chí con cái còn xem cha mẹ như quả "bóng
bầu dục", ôm thật chặt, nhất định không thả ra!
Cuộc đời "giống như
cái gì"? Nếu tâm bạn như Bồ tát, tự nhiên mọi người sẽ sùng bái bạn; nếu
bạn tự biến mình thành ma quỷ, đương nhiên mọi người sẽ xa lánh bạn.
Vì thế, chúng ta có thể trù tính cuộc đời
mình như "mặt đất" - nâng đỡ vạn vật, hay như "bầu trời" - chở che mọi
sinh linh, như "đất đai" - cho con người trồng cấy, hoặc là "kho tri
thức" - để mọi người dùng không hết.
Liệu cuộc đời có đáng buồn như người ta vẫn nói?
Có thể ví Cuộc Đời với cái gì?
Chẳng phải đời người cũng giống như cơn gió mùa xuân, ánh nắng ngày đông hay sao?
2 - Học nhận lỗi
Các quan chức trong giới chính trị thường mắc phải một khuyết điểm giống nhau, đó là Ỏchết cũng không nhận lỗi.
"Chết cũng không nhận lỗi" cũng là cái
bệnh rất phổ biến của người Trung Quốc, dù cho có phạm phải sai lầm lớn
đến mấy, ông ta sẽ vin đủ cớ này cớ nọ, tìm mọi lý do để lấp liếm những
sai sót của mình. Ví dụ, đã hẹn 10 giờ bắt đầu cuộc họp, ông ta đến muộn
30Ò; đến muộn mất nửa giờ thì nên nhận lỗi, nhưng ông ta không những
không thèm nhận lỗi mà còn kể lể vô số lý do, nào là: hôm nay tắc đường;
tôi chuẩn bị ra khỏi cửa thì lại có điện thoại; tôi vừa định đi thì có
khách; lúc đi thì trời đổ mưa, tôi tìm mãi mà không thấy cái ô v.v...
Tóm lại, ông ta lôi ra vô vàn lý do, chỉ để nói rằng đến muộn là buộc
phải thế, ông ta không hề có lỗi gì.
Nhận lỗi là một đức tính! Đạo Phật có một
giáo lý tuyệt vời, đó là Ỏhọc nhận lỗiÕ; Khổng môn có cái gọi là "Mỗi
nhật tam tỉnh ngô thân" (Mỗi ngày phải xét mình ba lần), nhưng cửa Phật
thì, có thể nói, luôn luôn phải phản tỉnh nhận lỗi.
Thực hiện không
đầy đủ giáo huấn của cha mẹ, phải nhận lỗi; giúp đỡ bạn bè không tận
tình, phải nhận lỗi; dạy dỗ con cái không đến nơi đến chốn, phải nhận
lỗi; cống hiến cho Tổ quốc, cho xã hội chưa đủ, phải nhận lỗi. Thậm chí
trong một ngày, buổi sáng dậy muộn, phải nhận lỗi; đi làm muộn, phải
nhận lỗi; Mỗi ngày không làm tốt nhất công việc của mình, cần nhận lỗi;
không chăm lo cho gia đình chu đáo, cần nhận lỗi; hàm ơn người khác mà
không báo đáp, cần nhận lỗi; có những điều không phải trong quan hệ giao
tế, cần nhận lỗi, để người khác không hài lòng về mình, cần nhận lỗi;
lạm dụng tài nguyên thiên nhiên, cần nhận lỗi.
Nhận lỗi, có thể tiến bộ; nhận lỗi, có
thể tích đức. Nhận lỗi cần phải hiểu phản tỉnh; hiểu được phản tỉnh nhận
lỗi, mới có thể có thêm sức mạnh.
Nho gia dạy rằng: "quá tắc vật đạn
cải" (phạm sai lầm đừng ngại hối cải), vì thế, có lỗi thì chớ sợ sửa
sai, chỉ có dũng cảm nhận lỗi, dũng cảm sửa sai, mới có thể tự làm mới
mình, thẳng thắn chấp nhận sai lầm, thì không cần phải lắm lí do; Hiểu
rằng nên nhận lỗi, không cần phải tìm cách che đậy gì nữa, vì thế cửa
Phật mới dạy “phát lộ”, có thể phát lộ sám hối hơn nữa, mới gọi là đức
tốt.
Đời một con người, có rất nhiều điều cần học, như học tri thức,
học kỹ năng, học đối nhân xử thế, đặc biệt là phải học nhận lỗi, đây là
môn học quan trọng của đời người, đáng để chúng ta dụng tâm học tập.
3 – Khỏe mạnh và trường thọ
Mọi người đều mong muốn “khỏe mạnh”, “trường thọ”.
“Khỏe mạnh” là gì?
Phàm những gì hoàn
thiện, chính đáng, tinh khiết, hòa hợp đều là khỏe mạnh. Ví dụ, khỏe
mạnh về thể chất, điều này thì ai cũng có thể hiểu được. Ngoài ra còn có
khỏe mạnh về tâm lý, tức có sự phản tỉnh, chú ý và tự biết mình.
Ngoài khỏe mạnh về thể chất và tâm lý,
lại có khỏe mạnh về tình cảm, khỏe mạnh về sự nghiệp, khỏe mạnh về của
cải, khỏe mạnh về quan hệ giữa mình và mọi người, khỏe mạnh về tín
ngưỡng, tôn giáo. Người bình thường, cho dù đã có sự khỏe mạnh về tâm
lý, nhưng nếu thiếu đi một trong rất nhiều những sự khỏe mạnh vừa kể
trên để vun đắp cho sự sinh tồn của mình, thì như thế, cuộc đời vẫn là
thiếu sót, cũng coi là chưa khỏe mạnh.
“Trường thọ” là gì?
Trường thọ, không
có nghĩa là cơ thể hoạt động đến 80 tuổi, 100 tuổi đã gọi là “trường
thọ”. “Quy hạc diên linh”(rùa và hạc) phải là những động vật “trường
thọ”. Tùng bách nghìn năm không tàn, cũng là thực vật “trường thọ”.
Song, sau sự trường thọ của quy hạc, tùng bách, thì cống hiến của chúng
cho nhân gian suy cho cùng là được bao nhiêu? Vì thế, ngoài sự lâu dài
về tuổi thọ thể xác, chúng ta còn cần có sự trường thọ của ngôn giáo,
trường thọ của công tác, trường thọ của danh tiếng, trường thọ của đạo
đức, trường thọ của trí tuệ, trường thọ của hòa hợp.
Trường thọ, nếu chỉ là sự kéo dài về đời
sống thể xác, mà thiếu đi những giá trị tinh thần được coi như nội hàm
cuộc sống như: ngôn giáo, công tác, danh tiếng, đạo đức, trí tuệ, hòa
hợp; thực ra, trường thọ cũng là một thứ chẳng có giá trị gì.
Một người khỏe mạnh bình thường, bị người
khác phê bình là “đầu óc ngu si, tức chi phát triển”, theo bạn, kiểu
khỏe mạnh này thì có giá trị gì? Có thể thấy, cái gọi là “khỏe mạnh”,
phải là sự khỏe mạnh trên mọi phương diện: thể xác, tâm lý, tinh thần,
sự nghiệp. Ví dụ, tình cảm không lành mạnh, mặc dù là thân cường lực
tráng, cũng không hạnh phúc; tín ngưỡng không lành mạnh, sở tín phi
pháp, thì cũng không như ý.
Nói đến trường thọ, phải kể đến Bành Tổ
sống đến 800 tuổi, nhưng trong lịch sử, ta có thấy ghi chép nào về những
cống hiến xã hội của ông đâu? Có thể thấy, lập công, lập đức, lập ngôn,
mới là trường thọ chân chính; như có từ, có hỉ, có xả trong Phật giáo
mới là trường thọ chân chính.
Chúng ta cầu sức khỏe, chi bằng cầu kiện
toàn; chúng ta cầu trường thọ, chi bằng cầu vô lượng. Bởi vì, sức khỏe
(kiện khang) không hề có nghĩa kiện toàn! Kẻ lưu manh côn đồ, chuyên làm
việc xấu, theo bạn, hắn không khỏe mạnh ư? Những người già cả, may mắn
sống trên trăm tuổi, ăn không ngồi rồi, họ chẳng phải là rất trường thọ
đó sao? Nhưng vấn đề là họ có ích gì cho cuộc sống, cho xã hội?
Vì thế, bất kỳ ai muốn khỏe mạnh, trường thọ, không thể không biết, không thể không chú ý đến đạo lý này!
4 - Điều chỉnh quan niệm
Quan niệm là cách nhìn, một người chỉ cần
bất cứ việc gì cũng nghĩ về mặt tốt của nó, nhìn về điểm tích cực của
nó, thì tất cả đều tốt đẹp. Thậm chí, chỉ cần cái đó bạn thích, bạn sẽ
thấy nó tốt đẹp, thế mới có cái gọi là “trong mắt tình nhân có Tây Thi”;
ngược lại, nếu là cái tốt đẹp, vì anh ta không tin, cho dù thánh nhân
trước mặt, anh ta cũng biến mình thành một kẻ ngoan cố. Vì thế, cái “chủ
quan” trong quan niệm của con người quả thực có tầm ảnh hưởng vô cùng
quan trọng tới bản thân họ.
Có người hỏi: “Thiên đường, địa ngục ở
đâu?” “Thiên đường địa ngục, tất nhiên, đều ở trong quan niệm! Nếu bạn
biết hài lòng, thì ở nhà tranh vách đất cũng thấy như thiên đường; Giả
dụ không biết bằng lòng, thì dù ở lầu son gác tía, bạn cũng cảm thấy như
ở địa ngục. Vì vậy, quan niệm chính là thiên đường và địa ngục; thiên
đường và địa ngục đều ở trong quan niệm chúng ta.
Có người tới châu Phi, thấy người châu
Phi phần lớn đều đi chân đất, anh ta nghĩ, nếu sớm đầu tư vào một công
xưởng sản xuất giày, làm ăn nhất định phát đạt. Sau khi trở về, tìm
người chung vốn đi xem xét tận nơi, không ngờ có người vừa thấy đã nói:
“Người châu Phi đều đi chân đất, họ không quen đi giày, đến đây đóng
giầy, làm sao có người mua?” Thế là họ đành vội vã trở về.
Vì thế, một quan niệm, có thể tiến, có thể thoái; có thể thành, có thể bại!
Bên trong quan niệm có ánh sáng, mọi việc
đều trở nên sáng sủa; trong quan niệm có niềm tin vào thành công, bất
cứ việc gì cũng sẽ thành công; trong quan niệm có [ý thức] xây dựng, anh
ta có thể vun đắp mà không làm hại đến người tốt, việc tốt; nghĩ đến
mặt tốt trong quan niệm, tất cả đều tốt đẹp. Vì thế, quan niệm của đời
người như vườn hoa vậy, có thể vun trồng nên một đóa hoa tươi tắn, thơm
ngát; quan niệm của đời người như công xưởng vậy, có thể sản xuất ra
nhiều vật phẩm có lợi cho dân sinh; trong quan niệm có hi vọng, có thể
xây dựng nên những công trình chứa chan hi vọng trong tương lai.
Quan niệm, một thế giới bao dung, có thể
xây dựng cả một pháp giới rộng lớn vô biên. Nhưng trong quan niệm của
một số người, đó lại là những cách nhìn bi quan, tiêu cực, đều hi vọng
có thể không làm mà hưởng, thậm chí không quan tâm đến thực tế, ngông
tưởng bách nhật thăng thiên, như thế làm sao có được cuộc đời tốt đẹp
đây? Bởi vậy, kẻ khóc và người cười, chỉ tại chỗ ta quan niệm thế nào.
Bạn muốn trở thành kẻ khóc, là vì bạn có quan niệm của kẻ khóc; bạn muốn
được thành người cười, cũng cần phải có quan niệm của người cười. Bạn
không nhất thiết phải hi vọng vào phồn hoa phú quý, công danh lợi lộc,
bạn chỉ cần xây dựng một quan niệm tốt, chân, thiện, mỹ, gọi là cái nhân
của quan niệm. Có cái nhân tốt, sợ gì không có cái quả tốt?
5 – Tự mình định liệu
Con
người, đối với những hỉ, nộ, ai, lạc của mình, nên “tự mình định liệu”;
đối với những được mất, thành bại của mình, cũng nên “tự mình định
liệu”. Đời người đi đến đâu, từ đâu đến, nên “tự mình định liệu”; thành
vua thành giặc, thành thánh thành hiền, càng nên “tự mình định liệu”!
Con người, nên làm chủ chính mình.
Tục ngữ có câu: “không có Thích Ca trời
sinh, không có Di lặc tự nhiên”, tất cả đều phải dựa vào nỗ lực không
ngừng của bản thân; chỉ cần bạn phấn đấu, tiến thủ, tự nhiên sẽ trả lại
cho bạn một sở đắc xứng đáng.
Trên thế gian, có người vì một câu nói vu
vơ của người khác, liền âu sầu, nhớ mãi, ba bữa cơm rau mà không nuốt
nổi; có người vì một chuyện cỏn con không được như ý, đã tâm tình phiền
não, trằn trọc suốt đêm. Cũng giống như cuộc đời này, vui buồn đều bị
người khác điều khiển; muốn bạn thích, khen ngợi bạn hai câu tốt đẹp,
muốn bạn phiền não, phê bình bạn vài câu không hay. Đời người ta lúc nào
cũng sống trong sự nắm giữ của người khác, không buồn sao được!
Tương truyền, Triệu Phán Quan dưới địa
ngục, phụng mệnh Diêm Vương, đến cõi trần cho biết dương thọ của người
đời còn lại bao nhiêu.
Triệu Phán Quan ngồi bên lề đường, tay rung
chuông, nói với ông A đã cáo lão hoàn hương: “Thọ mệnh của ông chỉ còn
lại ba tháng; sau ba tháng nữa, tôi sẽ vào nhà ông rung chuông, ngay khi
tiếng chuông vang lên, ông sẽ theo tôi biến mất.”
Triệu Phán Quan lại rung thêm một tiếng
chuông, nói với thương gia B đang qua đường: “Thọ mệnh của ông cũng chỉ
còn ba tháng, ba tháng nữa, tôi đến phủ của ông lắc chuông, trong tiếng
chuông, ông sẽ theo tôi mà chết”.
Hai ông A, B nghe vậy, trong lòng sợ hãi,
bồn chồn không yên. Từ lúc đó, A ngày nào cũng âu sầu buồn bã, nghĩ tới
ba tháng còn lại của mình, cơm ăn không xuôi, giấc ngủ không yên. Ngày
nào cũng chỉ nhìn đống tiền mình đã kiếm được mà đau khổ, tay không
ngừng đếm những của cải mà cả đời mình đã vất vả tích cóp, chẳng biết
nên làm thế nào!
Mặt khác, ông B nghĩ đến đời mình chỉ còn
được ba tháng nữa, mới thấy cuộc đời ngắn ngủi và cay đắng biết bao,
gia tài vạn quan, giúp gì mình được nữa? Thế là, ông bố thí cho mọi
người, xây cầu làm đường khắp nơi, tùy duyên giúp nghèo cứu khổ, cứ bận
rộn như thế, quên cả chính mình.
Đến kỳ hạn ba tháng, Triệu Phán Quan y
hẹn đến phủ ông A, do ưu sầu phiền não, tâm thần không yên, ông A ngày
nào đã trở thành một ông A thân thể suy nhược, mới nhìn thấy Triệu Phán
Quan, thì dù chuông chưa kêu, ông đã ngã mà chết. Song ông B thì, do
hành thiện bố thí, làm phúc cho quê nhà, người dân nhớ ơn ông, để tỏ
lòng, họ liên tục đem hoành phi đến tặng. Lập tức chiêng trống vang
trời, náo nhiệt không ngớt, vì thế, mặc cho tiếng chuông của Triệu Phán
Quan rung mãi, ông B vẫn không hề nghe thấy, ông tiếp tục sống một cuộc
sống tự tại, lấy việc thiện làm niềm vui.
Vì vậy, trên đường đời của con người, vui buồn được mất, tất cả là ở mình, không hề bởi người khác!
6- Nhân sinh quan tích cực
Mỗi
người đều có một nhân sinh quan khác nhau, có người lạc quan, có người
bi quan. Người lạc quan luôn nghĩ về mặt tốt của mọi việc, đều giữ cách
nhìn lạc quan; người bi quan lại luôn nghỉ về mặt xấu của mọi việc, giữ
cách nhìn bi quan.
Thật ra, trên thế giới không có lạc quan
tuyệt đối, cũng không có bi quan tuyệt đối; “Tâm sinh tắc chủng chủng
pháp sinh, tâm diệt tắc chủng chủng pháp diệt” (Tâm sinh có vô vàn cách
sinh, tâm diệt có vô vàn cách diệt). Lạc quan, bi quan, đương nhiên có
nhân duyên bên ngoài, nhưng đa số đều là tự mình tạo nên.
Có một vị quốc vương, khi ra ngoài đi săn
không may làm đứt một ngón tay, mới hỏi vị đại thần thân cận nên làm
thế nào? Đại thần nói với giọng lạc quan, nhẹ nhõm: “Đây là việc tốt!”
Quốc vương nghe vậy giận lắm, trách ông hí hửng khi thấy người khác gặp
nạn, vì thế ra lệnh nhốt ông vào đại lao. Một năm sau, quốc vương lại ra
ngoài đi săn, bị thổ dân bắt sống, trói vào đàn tế, chuẩn bị tế thần.
Thầy phù thủy đột nhiên phát hiện quốc vương khuyết mất một ngón tay,
cho rằng đây là vật tế không hoàn chỉnh, bèn thả quốc vương ra, thay vào
đó viên đại thần tùy tùng làm vật hiến tế. Trong niềm vui thoát nạn,
quốc vương nghĩ tới viên đại thần vui vẻ từng nói rằng mất ngón tay là
việc tốt, liền ra lệnh thả ông, và xin lỗi vì đã vô cớ bắt ông chịu nạn 1
năm trong ngục tối. Vị đại thần này vẫn lạc quan nói: “Cái họa 1 năm
ngồi tù cũng là việc tốt, nếu như tôi không ngồi tù, thì thử nghĩ, vị
đại thần theo người đi săn mà bị lên đàn hiến tế kia sẽ là ai?”
Bởi
vậy, việc tốt chưa chắc đã tốt hoàn toàn, việc xấu cũng chưa chắc đã
hoàn toàn xấu; Phật giáo dạy “vô thường”, mọi chuyện có thể thành tốt,
mọi chuyện có thể nên xấu. Người bi quan mãi mãi nghĩ đến mình chỉ còn
một triệu đồng mà buồn lo, người lạc quan vĩnh viễn hạnh phúc chỉ vì
mình vẫn còn mười ngàn đồng.
Khi Tô Đông Pha bị giáng về đảo Hải Nam,
sự cô tịch, hoang vu trên đảo, so với thời kỳ đầu ông mới được thăng
chức vùn vụt, đúng là hai thế giới khác nhau một trời một vực. Nhưng sau
đó, Tô Đông Pha nghĩ, giữa vũ trụ này, sống trên hòn đảo cô độc này,
thực ra, không chỉ có một mình ông, trái đất cũng là một hòn đảo cô độc
giữa biển cả, giống như con kiến giữa chậu nước, khi leo lên một phiến
lá, đây cũng là một hòn đảo mồ côi. Vì thế, Tô Đông Pha cảm thấy, chỉ
cần có thể yên phận, là có thể vui vẻ.
ở trên đảo, mỗi lần ăn một món hải sản
địa phương, Tô Đông Pha lại thấy mình thật may mắn vì có thể đến đảo Hải
Nam này. Thậm chí, ông nghĩ, nếu trong triều có vị đại thần nào đến đây
sớm hơn ông, ông làm sao có thể được tự mình nếm những món ăn ngon lành
như thế này? Vì vậy, nghĩ đến mặt tốt của mọi chuyện, là sẽ cảm thấy
cuộc đời hạnh phúc không gì sánh nổi.
Những nhà sư xuất gia vào Phật giáo, chỉ
một chiếc áo cà sa, một đôi giày cỏ, mà chân không vân du khắp cõi. Họ
có thể đồng hành cùng kẻ hành khất, nhưng cũng có thể ngồi ngang với bậc
quân vương, xem ra lẻ loi một mình, nhưng tăng có cả pháp giới, cùng
một thể với chúng sinh trong vũ trụ, vậy nơi nào có chỗ cho cô đơn đây?
Bởi vậy, đời người không có vui buồn
tuyệt đối, chỉ cần một tinh thần phấn đấu, tích cực, chỉ cần luôn nghĩ
đến mặt tốt của mọi chuyện, tự nhiên có thể biến khổ thành vui, biến khó
thành dễ, biến nguy thành an. Hải Luân Khải Cần nói: “Hướng về ánh
nắng, bạn sẽ không nhìn thấy bóng râm.” Nhân sinh quan tích cực, chính
là ánh nắng trong trái tim, lời này thật là chân giá trị!
Quảng Lâm (dịch)