Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Theo ông Lê Quang Khang, chuyên gia văn hóa, Hội Văn hóa Nghệ thuật
Việt Nam, mâm ngũ quả ngày Tết có ý nghĩa bao trùm là thể hiện đạo lý
uống nước nhớ nguồn, thể hiện lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên.
Mâm ngũ quả cúng ngày Tết cũng là yếu tố thể hiện thành quả làm việc
của một năm. Ngoài ra, tùy ở những góc độ mâm ngũ quả còn có các ý
nghĩa khác.
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu sắc khác nhau. Con số 5 thể hiện
ước muốn của người Việt Nam mới sẽ đạt ngũ phúc lâm môn: Phú, quý, thọ,
khang, ninh. 5 màu sắc thể hiện ý nghĩa nguồn của cải năm phương đưa
về kính lên tổ tiên. Như nải chuối có màu xanh tượng trưng Đông phương,
quả bưởi có màu vàng tượng trưng Trung phương, quả hồng có màu đỏ
tượng trưng Nam phương, quả lê có màu trắng tượng trưng Tây phương và
một loại quả có màu sẫm khác tượng trưng Bắc phương. Năm màu sắc này
cũng tượng trưng ngũ hành trong vũ trụ là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.
Con số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ví
dụ, đạo Phật có ngũ giới, tức 5 điều quy định của đạo Phật. Đạo Lão với
ngũ hành. Đạo Khổng là ngũ thường. Nguyên nhân chọn ngũ quả thay vì
chọn các yếu tố khác bởi người xưa quan niệm hoa quả có nhiều hạt, múi,
chùm. Điều này thể hiện mong ước sang năm mới sẽ sinh sôi phát triển
cả trong sản xuất lẫn cuộc đời.
Số chẵn và lẻ
Theo chuyên gia phong thủy Trọng Hùng, hiện nay mâm ngũ quả cũng được
bày biện phù hợp với tùy từng địa phương với đặc trưng về khí hậu, sản
vật và quan niệm riêng. Ví dụ, mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng
có nải chuối - thể hiện sự che chở của đất trời cho con người. Nhưng
người Nam lại cho rằng từ chuối có âm đọc chệch nghe giống từ "chúi",
thể hiện sự đi xuống, không ngẩng lên được.
Người Nam cũng không trưng quả cam bởi câu "quýt làm cam chịu". Mâm
ngũ quả của người Nam thường có các loại quả mãng cầu, sung, dừa, đu
đủ, xoài (là những loại quả có âm khi đọc chệch nghe như câu "cầu sung
vừa đủ xài), thêm 3 trái thơm làm chân đế thể hiện sự vững vàng. Trong
khi đó, với người Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày trên
mâm ngũ quả, kể cả quả ớt, miễn sao đẹp mắt là được.
Ngày nay,
do trái cây phong phú, nhiều loại, con cháu muốn thể hiện lòng hiếu
thảo đối với ông bà, tổ tiên, đồng thời cũng thể hiện tính trình bày
thẩm mỹ, nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn. Người ta không câu nệ
cứng nhắc là 5 quả nữa mà có thể bày đến 8, 9 hay thậm chí 10 quả,
không kén chọn số chẵn hay lẻ. Và dù có bày nhiều hơn nhưng người ta
vẫn gọi là mâm ngũ quả.
Nhưng với các ý nghĩa trên nên khi bày
mâm ngũ quả, người ta có những quy ước dân gian. Ví dụ, mâm ngũ quả
chỉ bày quả, không đặt thêm hoa hoặc thực phẩm gì. Số lượng trên mâm
ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả. Ví dụ, chuối chỉ cần một nải mà
không quan tâm số lượng là 15 hay 16 quả.
Theo Hiền Lê - KH&ĐS