Chuyện nhà khoa học Pháp thành nhà sư hạnh phúc

Matthieu Ricard sinh ngày 15.2.1945 tại AlexlesBains (Savoie, Pháp) là con trai của ông Jean Francois Revel, một triết gia Pháp nổi tiếng, và bà Yahne Le Toumelin, một nữ họa sĩ theo trường phái trừu tượng đã đi theo tiếng gọi của Phật giáo từ năm 1968. Sinh trưởng trong một gia đình như vậy, ông đã sớm hình thành những tư tưởng triết học và Phật giáo và mang trong mình niềm đam mê về cuộc sống tu hành chốn thiền môn. 

Bởi vậy, sau khi theo đuổi ngành sinh vật phân tử học tại trường đại học, làm việc tại Viện Pasteur và hoàn thành luận án tiến sĩ sinh vật học của đại học Sorbonne vào năm 1972, chàng trai này khi ấy mới 26 tuổi đã thông báo với cha mẹ, các thầy giáo và bạn bè về quyết định của mình, sẽ từ bỏ sự nghiệp khảo cứu khoa học, bỏ học bổng sang Mỹ nghiên cứu thêm về sinh vật học, bỏ cả tương lai của một nhà khoa học có hạng phía trước để xuống tóc đi tu, làm một tỳ kheo học đạo tại vùng đất Tây Tạng.

Đây quả là một tin quá bất ngờ khiến tất cả mọi người đều vô cùng ngạc nhiên, nhất là đối với cha mẹ của ông – những người đã đặt biết bao kỳ vọng vào cậu con trai tài giỏi của mình.

Matthieu Ricard  đã thực hiện chuyến đi đầu tiên của mình tới Ấn Độ vào năm 1967 khi 21 tuổi. Trong chuyến đi định mệnh ấy, ông đã có duyên gặp gỡ với một vị lạt ma tên là Kangyur Rinpoche đầy lòng nhân ái và từ bi, được thầy chỉ dạy về tâm linh, nhưng chưa bao giờ được học một lớp học liên tục về Phật giáo nào cả. 

Ông kể lại với cha mình: ‘Thầy con nói rằng, Phật giáo có rất nhiều điều hay để hoc, nhưng điều quan trọng là chớ bao giờ chuyên chú quá vào sách vở lý thuyết mà quên mất thực hành bởi thực hành mới là trọng tâm của tu tập đạo pháp. Học với thầy, con tự khám phá ra điều căn bản của quan hệ thầy – trò là tâm mình phải hòa đồng được với tâm của thầy. Có thế mới học được phép quán tưởng để đi đến sự hiểu biết giác ngộ".

"Về đến Paris thì mệt nhoài nhưng con thấy chuyến đi đó là một mặc khải đã chi phối ý nghĩ và hướng đi của đời con, mà con không biết nói ra thế nào. Sau khi ở Ấn Độ về, học năm đầu tiên tại Viện Pasteur, con mới thấy rõ phải gặp lại thầy con là một điều quan trọng nhường nào. Lúc nào con cũng nghĩ đến điều ấy’’.

Vì thế mà đên năm 1972, ông quyết tâm từ bỏ cuộc sống hiện đại và sự nghiệp đầy hứa hẹn của một nhà khoa học để lên đường sang Tây Tạng, tập trung vào việc thực hành Phật pháp. Ông sống ở dãy Himalaya, học tập với vị đại sư Kangyur Rinpoche và một số bậc thầy vĩ đại khác. Năm 1979, ông chính thức trở thành tu sĩ, là người học trò gần gũi và thân thiết nhất của đại sư Dilgo Khyentse Rinpoche. 

Năm 1980, cũng nhờ có vị đại sư này, ông đã có cơ hội lần đầu tiên gặp đức Đạt Lai Lạt Ma mà sau này ông đã trở thành phiên dịch viên tiếng Pháp cho ngài bắt đầu từ năm 1989. Sau khi người thầy của ông qua đời vào năm 1991, ông đã dành mọi tâm huyết và hoạt động của mình để thực hiện tư tưởng đã được thầy truyền dạy.

Matthieu đã sống trên rặng núi Himalaya từ hơn bốn chục năm nay bên những vị thầy tâm linh lớn. Ông ở lại tự viện Shechen (Nepal), cống hiến cuộc đời cho tu hành, bảo tồn nền văn hóa Tây Tạng và cho những dự án nhân đạo ở Tây Tạng. Ngoài thời gian tu tập và phiên dịch tiếng Pháp cho đức Đạt Lai Lạt Ma, ông còn có nhiều hoạt động khác trong vai trò của một nhà nhiếp ảnh, dịch giả và đã xuất bản những tác phẩm bàn về triết lý cuộc sống của nhà Phật cũng như mối tương quan giữa Phật giáo và khoa học. 

Tiêu biểu trong số các tác phẩm của ông là cuốn "Tu sĩ và triết gia" ghi lại cuộc trò chuyện giữ hai cha con ông được dịch ra 21 thứ tiếng hay cuốn "Vô tận trong lòng bàn tay" với đồng tác giả là giáo sư Trịnh Xuân Thuận – một nhà vật lý thiên văn học nổi tiếng người Việt mang quốc tịch Mỹ …

Bàn về chân hạnh phúc, ông đã bày tỏ quan điểm của mình như sau: ‘‘Thực ra hạnh phúc là một khái niệm mơ hồ và người ta thường bị lẫn lộn giữa hạnh phúc đích thực và những cảm giác thích thú. Khi thích thú, chúng ta nhảy cẫng lên, làm động tác này, động tác nọ, rồi chúng ta ngã xuống, mệt nhoài và chán nản. Sự thích thú thì tùy thuộc vào hoàn cảnh. 

"Còn hạnh phúc, đó là nhận thức bẩm sinh của chúng ta. Chúng ta đi trên tuyết, đi dưới bầu trời đầy sao và cảm thấy rất thích thú, không có một xung đột nội tâm nào cả. Khi bạn có một cử chỉ thân thương với một đứa bé, không có ràng buộc gì cả, không đòi hỏi khen hay thưởng gì cả, bạn sẽ cảm thấy được tình yêu thuần túy".

"Có một hình ảnh rất hay trong giáo lý nhà Phật. Tâm trạng của chúng ta giống như bề mặt của tấm gương soi. Tính chất của tấm gương là phản chiếu tất cả mọi hình ảnh: những nét mặt giận dữ hoặc tươi cười hay những nét mặt buồn bã, trầm tư. Nhưng những hình ảnh này không thâm nhập vào trong tấm gương. Chúng không phải là một phần của tấm gương. Nếu chúng là một phần của tấm gương thì chúng sẽ ngăn cản những hình ảnh khác. Nét mặt giận dữ sẽ vẫn nằm lại trong gương và nét mặt tươi vui sẽ không bao giờ hiện lên được".

"Tương tự như vậy, có một sự tỉnh giác thuần khiết, từ đó mọi ý niệm khởi phát. Nếu quả thực đúng như vậy thì những cảm xúc gây đau khổ được gắn kết với những nguyên nhân và những điều kiện. Bằng cách luyện tâm, sử dụng đúng thuốc trị, thay thế sự căm ghét bằng lòng yêu thương, thay lòng tham lam bằng tự do nội tâm, bạn có thể thay đổi được cảnh quan của tâm hồn. Đấy là thiền. Thiền là một từ rất xa lạ, nhưng thật sự, thiền chỉ có nghĩa là làm quen với một cách hiện hữu, nuôi dưỡng những phẩm chất nội tâm của mình’’.

Theo Matthieu, điều quan trọng nhất của việc luyện tâm và thiền định không phải chỉ để có được sự thư giãn, thoải mái trong vài khoảnh khắc và một ngày dễ chịu hơn. Điều chủ yếu là phải thay đổi cái vạch xuất phát ấy bình yên hơn, vị tha hơn và cân bằng hơn về mặt cảm xúc. Vì không có gì tự nhiên bằng hơi thở, chúng ta có thể nối kết một thiền quán về từ bi với hơi thở của chúng ta. Bạn hãy tự nhủ: mong sao hết thảy chúng sinh đều thoát khổ. Mong sao nỗi khổ của tôi thay thế cho nỗi khổ của mọi chúng sinh.

Khi bạn hít vào hãy tập hợp khổ đau của mọi người và thây nó vào cho chính bạn. Đừng để nó trở thành một gánh nặng không cần thiết. Hãy hòa tan nó trong tim bạn trong một khối ánh sáng rực rỡ. Khi bạn thở ra hãy nói: Mong sao tất cả hạnh phúc mà tôi đã trải qua, tất cả những việc làm tích cực mà tôi đã thực hiện được hiến dâng cho mọi chúng sinh.

Hãy cứ lặp đi lặp lại như thế. Bằng cách thay đổi thái độ của bạn, bạn sẽ dần dần thay đổi hoàn cảnh quanh bạn. Không những bạn đạt được sự tịnh lạc, lòng từ bi của bạn còn lớn dần lên khi bạn tương tác với người khác. Nếu chúng ta cứ làm đi làm lại như thế, nó sẽ trở thành cái bản chất thứ hai và chúng ta sẽ khám phá sẽ một thể cách hoàn toàn mới để hiện hữu với những người khác.