Đứng trước sự đàn áp Phật giáo của chế độ gia đình trị Ngô Đình Diệm, Hòa thượng đã tự đốt thân mình làm ngọn đuốc cảnh tỉnh chế độ và đánh thức lương tâm nhân loại. Tấm hình Ngài có thời được người Âu châu in như postcard để mọi người làm kỷ niệm. Nhiều phong trào thế giới cũng dùng tấm hình làm biểu tượng cho tổ chức.
Thế nhưng kể từ sau năm 1975 tại hải ngoại, một số người bắt đầu tung tin đồn về tấm hình để đả phá, hủy hoại, cố tình tạo ngộ nhận trong dư luận về sự giá trị của tấm hình này. Có khi có người đã thêu dệt câu chuyện, cho rằng Ngài đã chết, được khiêng xuống xe để đốt. Có khi thì họ cho Ngài đã bị tiêm thuốc tê liệt rồi có người dùng kích lửa đốt Ngài. Các tin đồn này được cấu trúc khéo léo như hồi ký, dễ lừa độc giả dù không hề đưa ra được nhân chứng, bằng chứng. Bên cạnh đó, họ cố gắng ngụy tạo tin tức, dựng hình ảnh, cả video clip để xuyên tạc lịch sử.
Nhân dịp 50 năm kỷ niệm ngày Bồ-tát Quảng Đức tự thiêu và Pháp nạn 1963, tác giả xin được in 3 tấm hình của phóng viên Malcolm Browne có mặt tại hiện trường; đồng thời lược dịch một phần phỏng vấn của biên tập viên hình thời sự quốc tế Patrick Witty - tạp chí Time vào năm 2011 trước khi ông Malcolm qua đời vào tháng 8 năm 2012.
Malcolm Browne viết: “Vào thời điểm tôi đến chùa, đây là nơi tổ chức sự kiện, mọi chuyện đã khởi động - chư Tăng Ni đang đồng tụng kinh, đây là loại kinh thường được tụng khi tang lễ. Khi vị sư trưởng ra hiệu, tất cả chư Tăng đều ra đường và đi bộ đến trung tâm Sài Gòn. Khi chúng tôi tới nơi, chư Tăng Ni nhanh chóng hợp thành vòng tròn, chính xác ngay giữa 2 đại lộ chính của Sài Gòn. Một chiếc xe lái tới. Hai nhà sư trẻ bước ra khỏi xe. Một nhà sư lớn tuổi, dựa chút xíu vào một nhà sư trẻ, cũng rời khỏi xe. Vị sư già đi thẳng đến ngay giữa ngã tư. Hai nhà sư trẻ đem theo một thùng nhựa, mà sau này được biết là xăng.
Ngay sau khi vị sư già tự chính mình ngồi xuống, nhà sư trẻ đổ chất lỏng lên toàn thân người. Vị sư già lấy hộp diêm ra, quẹt cháy lên, và thả cây diêm cháy lên trên đùi, ngay lập tức lửa bùng cháy, bao trùm”.
Nguyên văn Anh ngữ: “So by the time I got to the pagoda where all of this was being organized, it was already underway - the monks and nuns were chanting a type of chant that’s very common at funerals and so forth. At a signal from the leader, they all started out into the street and headed toward the central part of Saigon on foot. When we reached there, the monks quickly formed a circle around a precise intersection of two main streets in Saigon. A car drove up. Two young monks got out of it. An older monk, leaning a little bit on one of the younger ones, also got out. He headed right for the center of the intersection. The two young monks brought up a plastic jerry can, which proved to be gasoline. As soon as he seated himself, they poured the liquid all over him. He got out a matchbook, lighted it, and dropped it in his lap and was immediately engulfed in flames”. (Nguồn: http://lightbox.time.com/2012/08/28/malcolm-browne-the-story-behind-the-burning-monk/#8).
Những khoảnh khắc này được ghi nhận một cách trung thực, rõ ràng. Cũng chính nhờ các tấm hình đó mà Malcolm Browne được trao giải thưởng danh giá nhất dành cho thể loại ảnh báo chí thế giới năm 1963.
Vị sư trẻ giúp tưới xăng lên châu thân Bồ-tát Thích Quảng Đức
Bồ-tát Thích Quảng Đức tự đánh lửa bằng diêm quẹt
Tấm hình lịch sử chấn động lương tâm thế giới
Ngài vị pháp thiêu thân để lại trái tim bất diệt
Nhà báo Malcolm Browne bên bức ảnh lịch sử được trao giải Ảnh báo chí Thế giới 1963 - Ảnh: AP